Ochrona gleby – klucz do zdrowego ekosystemu i przyszłości naszej planety
Gleba jest jednym z najcenniejszych zasobów naturalnych. Pomimo swojej podstawowej roli w utrzymaniu życia na Ziemi, często jest pomijana w dyskusjach na temat ochrony środowiska. Często traktowana jak pewnik, gleba stanowi delikatną powłokę naszej planety, bez której nie ma przyszłości dla globalnego ekosystemu. Z tego powodu konieczne jest racjonalne i odpowiedzialne zarządzanie tym cennym zasobem.
Ustawa o ochronie środowiska z 27 kwietnia 2001 r. porusza temat ochrony powierzchni ziemi. Zgodnie z nią, ochrona powinna obejmować racjonalne gospodarowanie, zachowanie podstawowych funkcji gleby, zapobieganie zanieczyszczeniom od niebezpiecznych substancji oraz przeciwdziałanie negatywnym zmianom ukształtowania powierzchni ziemi. Jest to zadanie bardzo rozbudowane i skomplikowane, uwzględniające wiele często pomijanych aspektów.
Jakość gleby jest ściśle związana ze stanem środowiska. Głównymi zagrożeniami są rozwój przemysłu, urbanizacja, transport lądowy oraz rolnictwo. Rolnictwo, mimo że jest niezbędne do produkcji żywności, niesie ze sobą pewne konsekwencje, takie jak przekształcenie lasów i łąk w pola i pastwiska, na których różnorodność biologiczna jest minimalna. Inne czynniki wpływające na jakość gleby to wszelkie zmiany krajobrazu związane z dostosowaniem go do naszych potrzeb – od osuszania terenów podmokłych po niwelację naturalnych wzniesień.
Zanieczyszczenia gleby mogą mieć różne źródła. Do najczęściej występujących należą: zanieczyszczenia przemysłowo-chemiczne (np. sole metali ciężkich, substancje ropopochodne), rolnicze (np. związki azotu i fosforu z nawozów mineralnych, bakterie i pasożyty z nawozów naturalnych, środki ochrony roślin) oraz związane z działalnością bytową człowieka (składowiska odpadów, zaśmiecanie lasów). Szkody związane z przekształceniem krajobrazu, takie jak działalność kopalni odkrywkowych i głębinowych, zaśmiecanie środowiska, wypalanie traw i budownictwo stanowią osobną kategorię zagrożeń.
Stan gleby oceniany jest na podstawie pomiarów poziomu określonych substancji uznanych za niebezpieczne. Przekroczenie dopuszczalnych norm tych substancji zwiększa ryzyko dla roślin, zwierząt i zdrowia ludzkiego.
Monitoring jakości gleby w Polsce prowadzi Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. Jest to obowiązek określony w ustawie o ochronie środowiska, która reguluje również sposób identyfikowania i rejestrowania zanieczyszczeń gleby. Regionalnie Dyrektorzy Ochrony Środowiska oraz starostowie odpowiedzialni są za realizację poszczególnych zadań w tym zakresie.
Strategię ochrony gleby formuje się również na szczeblu europejskim. Obecnie głównym programem w tym zakresie jest Europejska Strategia dla Gleby 2030. Jej celem jest poprawa stanu gleb w Unii Europejskiej do 2050 roku, co jest kluczowym warunkiem osiągnięcia celów związanych z biologiczną różnorodnością.
Ochrona gleby jest również realizowana pośrednio za pomocą innych aktów prawnych, takich jak Dyrektywa 2004/35/WE w sprawie odpowiedzialności za środowisko, Dyrektywa 2010/75/UE w sprawie emisji przemysłowych, Dyrektywa 86/278/EWG w sprawie ochrony środowiska, w szczególności gleby, w przypadku wykorzystywania osadów ściekowych w rolnictwie oraz regulacje dotyczące zastosowania nawozów (2019/1009), rtęci (2017/852) i wykorzystania gruntów (2018/814).
